واکاوی روابط ایران – انگلیس بَرساختی از رویکرد تاریخی
" نشست «واکاوی روابط ایران و انگلیس در دوران اخیر با نگاهی به واکنش این کشور به اعدام جاسوس انگلیسی در ایران» از سلسله نشست‌های «راه گفتگو» با حضور محسن بهاروند؛ سفیر پیشین ایران در انگلیس و دکتر ابراهیم متقی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران با اجرای محمد خدادی در محل روزنامه اطلاعات برگزار شد. آنچه می‌خوانید، ماحصل این نشست است. خدادی: در این گفتگو بنا داریم به روابط میان ایران و انگلیس بپردازیم و به ویژه واکنش انگلیس به اعدام جاسوس انگلیسی در ایران را مورد کاوش قرار دهیم. "
دکتر محسن بهاروند: ابتدا مختصری درباره روابط ایران و انگلیس صحبت می‌کنم و بعد از فرازهای اصلی سیاست خارجی انگلیس می‌گویم و توضیح می‌دهم که رفتار انگلیس در ساختار بین‌المللی تحت تأثیر چه عواملی است. در پایان هم پیشنهادهایی دارم.
بی‌مقدمه برویم سر این که «کار، کارِ انگلیس پدر سوخته است!» و تصوری که نسبت به انگلیس در ایران وجود دارد؛ ولی می‌توانم ادعا کنم که مقداری اشتباه است. کسانی که به روابط ایران و انگلیس نگاه می‌کنند، خیلی تحت تأثیر تاریخ هستند و این وضعیت مربوط به قرن نوزده و اوایل قرن بیستم است؛ زمانی که انگلیس به عنوان یک امپراتوری مطرح بود و به قول خودشان آفتاب هیچ وقت در مستعمرات علیاحضرت ملکه غروب نمی‌کرد.
آن دوره تصوراتی از خودش در بسیاری کشورها به جا گذاشت که هنوز هم وجود دارد و البته در ایران خیلی پررنگ است. جالب این‌که ما هیچ وقت مستعمره انگلیس نبوده‌‌ایم ولی این تصورات وجود دارد. قبل از هر چیر تأکید کنم، آنچه که می‌گویم نظر کارشناسی خودم است و ربطی به سمت‌های سابقم ندارد. در حال حاضر سمتی ندارم و هر چه هست مربوط به گذشته است.
زمانی که سفیر بودم، احساس می‌کردم سیاست خارجی ما به شدت تحت تأثیر تاریخ است. اصولاً رویکرد تاریخی در سیاست خارجی، رویکرد مطمئنی نیست. ما نمی‌توانیم براساس تاریخ، راه حلی برای مسائل زمان حال پیدا کنیم. تاریخ می‌تواند چراغ راه آینده باشد، اما نباید تعیین‌کننده تصمیمات ما باشد و از گزاره‌های تاریخی به این نتیجه برسیم که چون در گذشته این‌گونه بوده، پس در زمان حال هم چنین خواهد بود. در حوزه سیاست و سیاست خارجی نباید بر اساس این موارد تصمیم گرفت. مشکلی که من به عنوان سفیر در لندن داشتم این بود که ما چارچوب‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی در دیپلماسی انجام می‌دادیم که زمان اجرا به دلیل «نگاه تاریخی» دچار اختلال می‌شد و نمی‌توانستیم آن‌ها را عملی کنیم.
دکتر ابراهیم متقی: مسأله انگلیس و ایران یک پیشینه تاریخی دارد و هر امر تاریخی می‌تواند یک انعکاس سیاسی داشته باشد. انگلیسی‌ها در قرن نوزدهم، ایران را براساس معادله «بازی بزرگ» کنترل می‌کردند. معادله بازی بزرگ بخشی از نظریه موازنه قدرت است. تفکر سیاست بین‌المللی و نظم اروپایی، تفکر موازنه بود که از زمان پیمان وستفالیا شکل گرفته و تا انقلاب فرانسه ادامه پیدا کرده و از کنگره وین تا جنگ جهانی اول نیز بازتولید شده است.
اروپایی‌ها و انگلیس منطق موازنه قدرت را هم درک و هم در این مدت اجرا کردند. نشانه موازنه قدرت را در توزیع امتیازات اقتصادی، سیاسی ایران به انگلیس و روسیه قرن نوزده می‌بینید. ولی از زمانی که انقلاب روسیه شکل گرفت، معادله جهانی تغییر کرد و دیگر نظم و نظام بین‌المللی مبنی بر نظام اروپایی نبود. آمریکا و ژاپن وارد شدند و در سال‌های بعد از جنگ جهانی اول، امپراتوری‌ها فروریختند. تنها امپراتوری باقی‌مانده از جنگ جهانی اول، امپراتوری انگلیس است. در انگلیس درست است که دیوارهای امپراتوری فرو ریخته، اما اندیشه کنترل جهان براساس قالب‌های سنتی انگلیس ادامه پیدا کرده است. انگلیس همواره یک بازیگر تأثیرگذار در سیاست داخلی و خارجی ایران از قرن نوزده بود و تا قرن ۲۱ نیز ادامه پیدا کرده است. این مسأله ابتدا مربوط به جایگاه ساختاری انگلیس در سیاست بین‌المللی است. انگلیس یک قدرت بزرگ جهانی است. جغرافیا و جمعیت هم با وجود تعیین‌کننده بودن، در قرن ۲۱ تأثیر چندانی ندارد.
محمد خدادی: انگلیس با استقرار چندین شبکه تلویزیونی خشم، نفرت و خشونت خود را به‌ویژه درباره فاجعه تروریستی شاهچراغ به نمایش گذاشت. پوشش خبری این شبکه‌های تلویزیونی در آن زمان، ارتباطی به اطلاعات درباره آن حادثه نداشت و به جای اطلاع‌رسانی از اتفاقی که توسط داعش در شاهچراغ به وقوع پیوسته بود و ۱۵ نفر در آن حادثه کشته شده بودند؛ شبکه‌های تلویزیونی انگلیسی به دیوارنویسی در شهرها می‌پرداختند و این مسأله نشان می‌داد که خبرهای این شبکه، ارزش خبری ندارند! یا مثلث شبکه‌های تلویزیونی ایران اینترنشنال، منوتو و بی‌بی‌سی را می‌توان یک کار امنیتی و جدا از رسانه تلقی کرد و رسانه را در این حوزه به عنوان یک ابزار دانست. حال شما ریشه این تصویرسازی‌ها، رفتار و سیاست‌ها را در این چند ماه اخیر چگونه تحلیل می‌کنید؟
برای مطالعه ادامه مطلب ، کلیک کنید :
روزنامه اطلاعات چهارشنبه 28 دی 1401 صفحه5
