پنج آسمان نمایندگی روزنامه اطلاعات اصفهان
شاید این مطالب برایتان مفید باشد
مناره های تاریخی اصفهان؛ میراث کهن اما غریب
نوشتن از بناهای تاریخی اصفهان و ویژگی های بی نظیر آنها،دلچسب و شیرین است اما بی توجهی ها به آثار کمتر شناخته شده این خطه و دیدن آنچه بر این سازه های ارزشمند می گذرد، تلخ است و غمبار.
برای تهیه گزارش از بناهای تاریخی گمنام شهر اصفهان به کنار مناره «ساربان» و «چهل دختران» در خیابان «کمال» می روم تا از آنچه بر این دو سازه آجریِ مرتفع و زیبا و البته غریب می گذرد، بنویسم ولی ناباورانه ماشین هایی را دیدم که در چند قدمی این دو اثر نفیس 900 ساله رد می شوند و هیچ تابلویی هم برای وجود چنین آثار تاریخی و یا معرفی آنها وجود ندارد.
شگفت آنکه آن که وقتی از یکی از اهالی محل پرسیدم نام این مناره چیست با شک و تردید پاسخ داد: «می گویند چهل دختران». براستی اگر چنین آثاری در دیگر کشورهای فرهنگ دوست بود این چنین از آنها حفاظت می شد؟
مناره ساربان، چهل دختران، دو مناره دارالضیافه، مناره باغ قوشخانه، مناره مسجد علی، دو مناره دردشت و راران از دیگر آثار تاریخی اصفهان است که قدمت بيشتر آنها به دوره سلجوقیان بر می گردد ولی برخی از آنها همچون مناره «ساربان» و «چهل دختران» آنچنان غریب اند که خیلی از اصفهانی ها اطلاع ندارند که چنین آثار فاخری در مرکز این شهر وجود دارد؛ البته مناره « ته برنجی» و «خواجه عَلَم» نیز از دیگر بناهای تاریخی شهر اصفهان بودند که در گذر زمان نابود شدند.
کارکرد پیشین مناره ها
مهدی نجار اعرابی از اصفهان شناسان و مولف کتاب نسخهٔ ارم ، در رابطه با کارکرد گذشته مناره های تاریخی اصفهان می گوید
مناره ها یکی از سازه های اصلی معماری ایرانی محسوب می شوند که در دوره های مختلف تاریخی از آنها به عنوان برج آتش یا میل رهنما برای هدایت کاروان ها به ویژه در شب ها و نشان دادن مسیر راه آنان به شهر و یا به عنوان محل خبر رسانی، اذان گفتن و نگهبانی استفاده می شد.
امروزه این میراث کهن، کارکرد گذشته خود را از دست داده ولی می تواند به یکی از جاذبه های گردشگری بدل شوند؛ این سازه ها کمتر مورد توجه قرار گرفته که متاسفانه مسئولان حتی به نصب یک تابلو برای معرفی آنها و کارکردهای پیشین آن برای آگاهی اهالی محل، عابران و گردشگران اقدام نکرده اند.
وی به مناره چهل دختران اشاره می کند و می افزاید: این اثر تاریخی به عنوان یکی از معدود مناره های تاریخ دار ایران بوده که در سال501 هجری و در دوره سلجوقیان ساخته شده ولی این بنای ارزشمند آنچنان مهجور مانده که نه تنها از آن محافظت نمی شود بلکه خیلی از مردم اصفهان نام آن را هم نمی دانند.
این اصفهان شناس می گوید: در ساخت مناره چهل دختران از تزیينات نفیس و منحصر به فرد آجرکاری استفاده شده و از شگفتی های آن، تمایز بودن تزئینات آجری هر قسمت این مناره با قسمت های دیگر بوده اما به این اثر نفیس کم لطفی شده به نحوی که در چند قدمی آن ماشین و موتورسیکلت رد می شود و هر لحظه امکان برخورد وسایط نقلیه به آن وجود دارد.
مناره ساربان
نجار اعرابی به مناره 900 ساله ساربان که در نزدیکی مناره چهل دختران است اشاره می کند و می گوید: این مناره یکی از زیباترین مناره های عهد سلجوقی است که دارای تزئینات آجر و کاشی کاری و کتیبه های نفیسی بوده اما متاسفانه کوچه های منتهی به این مناره بر روی خودروها مسدود نشده و در چند قدمی این بنا ماشین و موتورسیکلت عبور می کند.
وی، به مناره های تخریب شده اصفهان از جمله ته برنجی و خواجه عَلَم می پردازد و می افزاید: شاردن در سفرنامه خود، موقعیت مناره ته برنجی را در محله «سید احمدیان» و در کنار مسجدی به همین نام ذکر کرده است؛ مناره خواجه عَلَم نیز در ابتدای خیابان هاتف حدود کوچه «نمکی» قرار داشت که در آذرماه سال1313 از میان رفت؛ مرحوم جناب در کتاب «آثار و ابنیه تاریخی اصفهان» می نویسد: «در جوباره، مناره‌ای است معروف به ته برنجی و باقی مانده ارتفاع آن بیش از چهارده متر نیست».
ضمانت بلند مدت برای صیانت از مناره ها
شهرداری اصفهان پیش از این در تعامل با اداره کل میراث فرهنگی استان، مناره هایی که از لحاظ سازه ای در وضعیت بحرانی قرار داشته اند، مرمت و رفع خطر کرده است اما امسال علاوه بر حفاظت فیزیکی و مرمت آنان موضوع حفاظت اجتماعی را نیز در دستور کار خود قرار داده است تا بتواند با کمک مردم از این بناها صیانت کند.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در باره این موضوع می گوید: در گذشته مناره ها به دلیل کارکردی که داشتند بیشتر مورد توجه مردم و به ویژه جامعه پیرامونی قرار داشت ولی متاسفانه امروز خیلی از این سازه ها حتی کارکرد گردشگری هم ندارند و به همین دلیل، ارزش و اهمیت آنها برای اهالی محل کم رنگ شده است؛ بنابراین سازمان سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان از امسال طرح حفاظت اجتماعی در پیرامون مناره ها را نیز در دستور کار خود قرار داده و این طرح به صورت آزمایشی در مناره تاریخی «راران» در محدوده منطقه 15 شهرداری در حال انجام است.
پس از مرمت و اعمال محدودیت تردد خودروها تا شعاع چند متری آن، مزیت و برتری اجتماعی و ارزش آفرینی برای آن نیز تعریف می شود به نحوی که فضای پیرامونی بنا به عنوان یک فضای شهری و قرارگاه اجتماعی بدل می شود تا مناره برای جامعه پیرامونی با اهمیت شود و مردم محل به چنین اثر با ارزشی حساس باشند و از آن صیانت کنند.
محمدعلی ایزدخواستی با بیان این که جامعه محلی بهترین حفاظان بناهای تاریخی هستند، معتقد است با اجرای طرح حفاظت اجتماعی، مناره های تاریخی کم کم وارد جرگه گردشگری می شود و اهالی محل از مزیت اقتصادی حضور گردشگران بهره مند می شوند.
وی با اشاره به این که طرح مرمت و همچنین حفاظت اجتماعی پیرامون مناره تاریخی راران تا 6 ماه آینده به اتمام می رسد و اطراف آن به یک قرارگاه اجتماعی ارزشمند شهری بدل خواهد شد می گوید: در صورت موفقیت، این طرح در دیگر مناره های فراموش شده اصفهان نیز اجرا خواهد شد و این کار حفاظت بلند مدت مناره ها را ضمانت می کند.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان به مساله تردد خودروها از کنار مناره های چهل دختران و ساربان اشاره می کند و می افزاید: اگر تردد خودروها در گذرهای پیرامون این آثار تاریخی از سوی کارشناسان میراث فرهنگی خطرناک اعلام شود، آمادگی داریم با دریافت مجوزهای ترافیکی، لایه های حفاظت فیزیکی از مناره ها را بیشتر کنیم اما نباید فراموش کرد که اعمال محدودیت ها در بافت تاریخی، انسان را از زندگی در این محیط دور می کند و اگر بافت های تاریخی از وجود انسان تهی شد، بناهای تاریخی به سرنوشت نامعلومی دچار خواهند شد؛ بنابراین باید به بهترین شکل ممکن هم زندگی در بافت تاریخی جریان داشته باشد و هم از بناهای تاریخی حفاظت شود که همه این جوانب در طرح حفاظت فیزیکی و اجتماعی در نظر گرفته شده است.
خبرنگار اطلاعات: محمدرضا کلاهدوزان
